Historia złota – systemy gospodarcze i stabilność złota.

Standard Waluty Złotej

Od czasów przed antycznych złoto stanowiło miarę bogactwa. Najwcześniejsze zachowane złote ozdoby datuje się na około cztery tysiące lat przed naszą erą. Egipskie hieroglify, które według szacunków powstały około 2600 roku przed naszą erą wspominają, że władca sąsiadującego z Egiptem królestwa Mittanii miał „więcej złota niż brudu w Egipcie”. Z uwagi na swoją plastyczność królewski kruszec od czasów antycznych był wykorzystywany jako środek płatniczy. W średniowieczu w obiegu pozostawało bardzo dużo rodzajów złotych monet ponieważ poszczególne państwa, a nawet miasta biły swoje własne. Co istotne, większość władców dbała by zawartość złota w poszczególnych rodzajach monet była podobna więc np. dukaty niezależnie od miejsca bicia miały go zbliżoną ilość.

Przyjmuje się, że pierwszą monetą o zasięgu ogólnoświatowym był srebrny Hiszpański dolar, który z racji obszaru jakie obejmowało Hiszpańskie Imperium oraz tego jak restrykcyjne były normy wybijania tej monety był używany w całym świecie i jego wpływy można odnaleźć tak w amerykańskim dolarze jak i obszarach dalekiego wschodu. Niemniej jednak wciąż była to jedynie moneta kruszcowa, a nie system monetarny powiązany ze złotem.

Dopiero w XIX stuleciu w Wielkiej Brytanii stworzono podstawy systemu waluty złotej. W 1821 roku parlament przyjął standard monety złotej dzięki któremu walutę papierową można było wymienić na wybijanego od 1816 roku Złotego Suwerena. Następnie w 1844 roku na mocy Ustawy Bankowej stworzonej przez ówczesnego premiera sir Roberta Peela Bank Anglii został zobowiązany do wykupywania swoich banknotów za złoto. Dokument uchylał również restrykcje w sprawie przetapiania monet oraz przesyłania złota.

W kolejnych latach wiele państw decydowało się na przyjęcie systemu waluty złotej, a tym samym na powiązanie swoich walut z ilością posiadanego w skarbcach złota na mocy tak zwanego parytetu. Oznaczało to, że jednostki pieniężne tych państw są określone na takich samych podstawach – zawartości w nich złota – dlatego też ich wartości relatywne można wyznaczyć przez podzielenie odpowiednich zawartości złota.

System gwarantował wysoką stabilność z uwagi na fakt, że wpływ na ceny złota miało jedynie odkrywanie większych złóż kruszcu, a to nie zdarzało się często. Ponadto z uwagi na to, że przyjęło go bardzo wiele krajów to znacząco ułatwiał on płatności, kredytowania oraz kwestie związane z wymianą walut. Dodatkowym atutem tego systemu był ściśle z nim związany wewnętrzny system wyrównawczy. Sprawiał on, że jeżeli w jednym z krajów odnotowano nadwyżki bilansu płatniczego to oznaczało automatyczny wzrost podaży pieniądza w danym kraju, a przez to wzrost cen. Na takiej samej zasadzie działało to kraju z deficytem. Gdy odnotowywano spadek podaży pieniądza prowadziło to do spadku cen. Wywoływało to wzrost eksportu z kraju o niższych cenach i finalnie prowadziło do równowagi. Oczywiście z systemem musiały być powiązane realne przepływy złota z krajów z deficytami do krajów z nadwyżkami co finalnie okazało się pietą achillesową tego systemu ponieważ sprawiało, że nie możliwe było aby państwa w sposób dynamiczny reagowały na zmieniające się sytuacje polityczne i gospodarcze.

Jednym z takich wydarzeń była pierwsza wojna światowa. Ponoszony przez poszczególne państwa wysiłek wojenny związany był z zaciąganiem długu wewnętrznego w celu emisji coraz to większych ilości gotówki wydawanej aby pokryć zobowiązania państwa. Doprowadziło to gwałtownej inflacji oraz braku możliwości utrzymania stałego kursu wymiany w stosunku do ceny złota. Najpierw zawieszono więc wymienialność waluty na złoto, a następnie porzucono również mechanizmy związane z utrzymywaniem równowagi bilansowej. Po wojnie kilkukrotnie próbowano przywrócić system, ale bezskutecznie. Zmiany gospodarczo społeczne, które wówczas zachodziły były tak dynamiczne, że powrót do systemu makroekonomicznego z samej swojej istoty tak mało podatnego na regulacje okazał się niemożliwy. W kolejnych latach poszczególne państwa prowadziły aktywną politykę walutową starając się elastycznie dostosować do zmieniających się realiów rynkowych, a symbolicznym końcem systemu waluty złotej stało się zdewaluowanie dolara przez ówczesnego prezydenta USA Franklina Delano Roosvelta z 20,67$ za uncję złota do 35$.

Porozumienie z Bretton Woods

Pod koniec drugiej wojny światowej w pierwszych dniach lipca 1944 roku doszło do spotkania delegacji 44 państwa alianckich w celu omówienia przyszłości systemu walutowego. Miesiąc wcześniej doszło do lądowania w Normandii. Państwa osi były w odwrocie. Pewnym było, że druga wojna światowa wkrótce dobiegnie końca.

Ponieważ wcześniejsze próby powrotu do parytetu złota zawiodły to poszukiwano nowych rozwiązań. Dwie najbardziej dyskutowane przez delegatów koncepcje wywodziły się od Brytyjczyka Johna Maynarda Keynesa oraz Amerykanina Harrego Dextera Whita. Pierwszy postulował o utworzenia silnie regulowanych mechanizmów skupionych wokół tak zwanej Unii Clearingowej – organizacji zrzeszającej poszczególne kraje, która miałaby odpowiadać za regulowanie podaży pieniądza, a tym samym regulować kurs. System miałby charakteryzować się własną walutą – Bankorem - w oparciu, o który dokonywane byłyby rozliczenia międzynarodowe oraz udziałem złota jako miernika wartości, składnika rezerw oraz częściowo środka płatniczego.

System zaproponowany przez Amerykanów pozornie był zbliżony do parytetu waluty złotej, z tym, że wiązał on dolara jako jedyną walutę w sztywnym kursie 35$ za uncję, a pozostałe waluty miały ustalany kurs w odniesieniu do dolara (w 1% przedziale wahań), ale w oparciu o mechanizmy rynkowe. Rola złota została zatem zredukowana do składnika rezerw.

Dyskusja, która odbyła się w Bretton Woods była de facto debatą o to czy amerykańska waluta przejmie hegemonie na świecie. W trakcie wojny amerykańska gospodarka produkowała sprzęt wojskowy dla niemal wszystkich państw walczących z Osią. Sprawiło to, że pozycja gospodarcza tego kraju w krótkim czasie mocno wzrosła, co przesądziło o przychyleniu się delegatów do rozwiązań zaproponowanych przez H.D. Whita.

Nad ustaleniami z Bretton Woods miała czuwać nowo powołana organizacja: Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Do jego najważniejszych celów miały należeć:

• wspieranie międzynarodowej współpracy walutowej,

• działania na rzecz handlu międzynarodowego i rozwoju gospodarczego państw członkowskich,

• wdrożenie systemu stałych kursów walutowych uniemożliwiających posługiwanie się dewaluacją jako instrumentem polityki konkurencji,

• znoszenie ograniczeń walutowych i doprowadzenie do zewnętrznej >wymienialności walut,

• uruchomienie działalności kredytowej służącej okresowemu finansowaniu deficytów płatniczych.

System w połączeniu z wprowadzonym po zakończeniu wojny Programem Odbudowy Europy (znanym jako Plan Marschala) doprowadził do umocnienia się dolara jak najważniejszej światowej waluty. Stany Zjednoczone stały się bezsprzecznie najpotężniejszym gospodarczo krajem na świecie. Dodatkowo sprzyjał temu sam system ponieważ z uwagi na strukturę porozumień z Bretton Woods w okresie powojennym wszelkie działania stosowane przez banki centralne zmierzające do obrony ustalonych kursów wymiany były de facto realizowane w celu obrony dolara. Doprowadziło to w pewnym momencie do sytuacji w której podaż dolara na świecie rosła szybciej od podaży złota. Ponadto postępująca liberalizacja rynków finansowych oraz dynamiczny rozwój międzynarodowych rynków doprowadziły do nasilenia się spekulacji walutowej. Wszystko to sprawiło, że bankom centralnym coraz trudniej było utrzymać wahania kursów w wąskich widełkach ±1%.

Konsekwencją tego stanu rzeczy było załamanie się systemu z Bretton Woods na początku lat 70tych. Najpierw prezydent Richard Nixon zawiesił wymienialność dolara na złoto. Następnie zdewaluowano dolara oraz początkowo poszerzono marże wahań do ±2,5% by po jakimś czasie dopuścić częściowo płynne kursy. Jednocześnie rozpoczęto uchwalanie zmian w Międzynarodowym Funduszu Walutowym, które wprowadzono w życie w 1978r finalnie kładąc kres porozumieniu z Bretton Woods.

Uwolnienie ceny złota – złoto inwestycyjne

Po 1971 roku nastąpiło uwolnienie ceny złota, które z 35$ za uncje na koniec 1974r osiągnęło cenę 187,50$ za uncje i od tamtej pory sukcesywnie zwiększa swoja wartość dowodząc, że o ile opieranie na nim całego systemu monetarnego nie jest długofalowo najlepszym pomysłem to w zakresie zabezpieczania i tworzenia indywidualnych rezerw jest jedną z najlepszych form lokowania kapitału. Mając na uwadze historyczne uwarunkowania i zaufanie do złota widać wyraźną tendencję do uciekania inwestorów w królewski kruszec w sytuacji niepewności na rynkach finansowych oraz w okresach intensywnych napięć międzynarodowych, co dowodzi zabezpieczającej funkcji złota. Ponadto spoglądając z dziesięcioletnim oraz piętnastoletnim horyzontem czasowym to nawet po mimo wahań złoto zawsze zyskiwało na wartości co sytuuje je jako jedna z najbardziej stabilnych lokat długoterminowych idealnych jako zabezpieczenie emerytalne zwłaszcza w sytuacji niepewności co do wypłacalności tak rynkowych jak i państwowych systemów emerytalnych.